කොළඹ ජාතික කෞතුකාගාරය යනුවෙන් ප්‍රථමයෙන් හඳුන්වනු ලැබූ වර්තමාන ජාතික කෞතුකාගාරය පිහිටවනු ලද්දේ 1877 ජනවාරි 01 දිනය. එවකට ශ්‍රී ලංකාවේ ආණ්ඩුකාරවරයා වූ ශ්‍රීමත් විලියම් ග්‍රෙගරි එහි ආදි කර්තෘ විය.

වර්ෂ 1872 දී ග්‍රෙගරි ආණ්ඩුකාර පදවියට පත් කිරීමත් සමගම ප්‍රසිද්ධ කෞතුකාගාරයක අවශ්‍යතාවය සම්බන්ධයෙන් අවධානය යොමුකරලීමට ඉදිරිපත් වුයේ රාජකීය ආසියාතික සංගමය (ලංකා ශාඛාව) යි. ඉතාලි ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පයට අනුව නව ගොඩනැගිල්ල සඳහා සැළසුම සකස් කළේ ප්‍රසිද්ධ වැඩ දෙපාර්තමේන්තුවේ වාස්තු විද්‍යාඥයා වූ ජේ. ජි. ස්මිදර්ය. මෙහි ඉදිකිරීම 1876 දී නිම වූ අතර ඊළඟ අවුරුද්දේ දී කෞතුකාගාරය මහජන ප්‍රදර්ශනයට විවෘත කෙරිණි. දේශීය සංස්කෘතික හා ස්වභාවික උරුමයේ අභිවර්ධනය පිළිබිඹු වන පරිදි කෞතුකාගාර කටයුතු ක්‍රියාවට නැංවීමට කෞතුකාගාර බලධාරීහු සමත් වූහ.

ආචාර්ය පි. ඊ. පී. දැරණියගල යුගයේදී මෙම ආයතනය ජාතික කෞතුකාගාර දෙපාර්තමේන්තුවක තත්ත්වයට පත්විය. යාපනය, මහනුවර සහ රත්නපුර යන නගරවල කෞතුකාගාර පිහිටුවීමත් සමඟ 1942 අංක 31 දරණ ආඥා පනතින් මෙම ආයතනය වෙනම දෙපාර්තමේන්තුවක් බවට පත්විය. දැනට ව්‍යාප්තව ඇති ශාඛා කෞතුකාගාර සංඛ්‍යාව දහයකි.

කෞතුකාගාරයේ බිම් මහළ ඓතිහාසික යුගවල අනුක්‍රමයටත් උඩු මහළ විෂය පදනම අනුවත් සංවිධානය කර ඇත.